Zangles in het ei
Dit artikel is op 16 november 2012 verschenen op kennislink.
De meeste vogels beginnen met zangles op het moment dat ze uit het ei zijn. Maar het Australische ornaatelfje (Malurus cyaneus) wacht niet zo lang. Zij zingt tegen haar eieren en leert haar ongeboren kuikens een wachtwoord dat ze – eenmaal uit het ei – moeten herhalen om voedsel te krijgen.
In Australië keert een paartje ornaatelfjes terug naar het nest met voedsel voor hun kersverse jong. Bij aankomst produceert het kuiken een specifieke bedelroep om voedsel aan zijn ouders te ontlokken. Het is voor de ouders moeilijk te zien in het donkere nest, maar iets klopt er niet; wat er ook in het nest zit, het is niet hun eigen jong…. De ouders besluiten het nest te verlaten om elders een nieuwe start te maken.
Dit blijkt achteraf een goede beslissing: Het jong in het nest was inderdaad niet hun eigen spruit maar een jonge koekoek. Deze vogels leggen hun eieren in het nest van onwetende pleegouders die vervolgens de opvoeding voor hun rekening nemen.
Het ornaatelfje heeft echter een manier ontwikkeld om onderscheid te maken tussen haar eigen jongen en die van de koekoek. Diane Colombelli-Négrel en haar team van de Flinders Universiteit in Australië hebben ontdekt dat deze vogels een speciale ‘incubatieroep’ aan de embyo’s leren terwijl deze nog in het ei zitten. Later verwerken de kuikens dit in hun bedelroep.
“Het was al wel bekend dat ornaatelfjes in staat zijn om de koekoeksjongen te herkennen aan de hand van hun afwijkende bedelroep, maar het was nog niet bekend dat hun eigen jongen het wachtwoord al leren terwijl die nog in het ei zitten”, legt diergedragsdeskundige Sonia Kleindorfer uit in een reactie naar Nature.
Zangles of natuurtalent?
Toen het team geluidsopnames analyseerden ontdekten ze dat jongen uit hetzelfde nest een identieke bedelroep produceren, die uniek is voor dat nest. Wanneer geluiden van een ander nest werden afgespeeld weigerden de ouders om de jongen te voeren. Om erachter te komen of deze speciale roep aangeboren of aangeleerd is werden de eieren van verschillende nesten verwisseld. Toen de eieren uitkwamen bleken de jongen het lied van hun pleegmoeder en niet dat van hun biologische moeder te zingen. Dit suggereert dat het hier waarschijnlijk gaat om aangeleerd gedrag.
Rasoppertunist
De koekoek is een echte rasoppertunist: in plaats van zelf een nestje te bouwen en haar eigen ei uit te broeden, maakt de vogel zich schuldig aan broedparasitisme. De koekoek legt haar ei gewoon in het nest van andere vogels en laat die al het werk doen. Als het koekoeksjong uitkomt, gooit het de andere eieren uit het nest zodat zijn surrogaatouders alle aandacht op hem richten. Deze steken vervolgens al hun tijd en energie in het opvoeden van het enorme jong dat niet eens van hen is.
Maar als het ei van de koekoek óók in het nest ligt waarom leert het koekoeksjong dan niet gewoon het wachtwoord? Het blijkt dat de jonge koekoek wel enigszins vergelijkbare roepen voortbrengt maar het toch niet helemaal onder de knie heeft.
Dit heeft waarschijnlijk te maken met het feit dat het koekoeksjong minder studietijd heeft gekregen. Moeder begint namelijk rond dag tien van de broedperiode met haar serenade en stopt hiermee zodra het eerste ei is uitgekomen. Omdat haar eigen eieren er gemiddeld vijftien dagen over doen om uit te komen hebben haar jongen vijf dagen de tijd om het lied te leren.
Koekoeksjongen die na twaalf dagen uitkomen, en vervolgens de andere eieren uit het nest duwen, krijgen maar twee dagen de tijd. Ondanks dappere pogingen om het wachtwoord te raden zingt dit vogeltje uiteindelijk toch ook gewoon zoals het gebekt is en de ouders trappen daar meestal niet in. Hun eigen jongen zijn er weliswaar niet meer, maar in ieder geval steken ze nu niet hun kostbare tijd en energie in een enorme veeleisende baby die niet van hunzelf is.
Acoustische wapenwedloop
Deze wachtwoordbeveiliging klinkt eigenlijk best handig en je vraagt je af waarom niet meer vogels hier gebruik van maken. Dit heeft alles te maken met kosten en baten. Als het ei van de koekoek tijdig wordt herkend en uit het nest wordt gegooid, dan overleven de eigen jongen het.
De eieren van de koekoek lijken echter zo goed op die van het ornaatelfje dat deze meestal niet herkend worden. Een manier om koekoeksjongen te herkennen op basis van hun zang zou kunnen worden gezien als een tweede lijn van defensie.
Het ornaatelfje is echter niet feilloos in het herkennen van de oplichter; in 60% van de gevallen blijft de koekoek onopgemerkt. Dit heeft waarschijnlijk te maken met het feit dat wanneer het ornaatelfje beter wordt in het herkennen van de specifieke roep de koekoek weer beter wordt in het imiteren ervan. Daarmee is dit een goed voorbeeld van wederzijdse aanpassingen in de voortdurende evolutionaire wapenwedloop tussen parasiet en gastheer.
Wat verder interessant is aan het onderzoek is dat het aantoont dat vogels informatie doorgeven aan hun jongen terwijl deze nog in het ei zitten. Iets wat tot nu toe nog niet was waargenomen. Dat betekent dat moeders niet alleen hun genen door kunnen geven aan de volgende generatie maar ook bepaalde culturele eigenschappen. Ook voor het ornaatelfje geldt dus: goed luisteren naar je moeder!
Bronnen:
- Colombelli-Négrel et al., Embryonic Learning of Vocal Passwords in Superb Fairy-Wrens Reveals Intruder Cuckoo Nestlings, Current Biology (2012), https://dx.doi.org/10.1016/j.cub.2012.09.025
Uitgelichte afbeelding: benjamint444 via wikimedia commons
